అపూర్వ ద్వర్థి

                                    అపూర్వ ద్వర్థి 
   

శ్రీ ప్రభాకరాన్వయప్రాతరారాధ్యుఁ

డుత్తముండు వెలయు నుదితయశుఁడు
భువి నయోధ్య నాగపురికి నధీశుండు
దాశరథి యనంగ ధర్మరాజు.

దాశరథి శ్రీరామచంద్రునికి, ధర్మరాజు యుధిష్ఠిరునికి ఉభయాన్వయం ఇది.

శ్రీరామచంద్రుని పరంగా అర్థం:

భువిన్ = పుడమి యందు; 
అయోధ్య నాఁగన్ = అయోధ్య అను పేరుఁగల; 
పురికిన్ = పట్టణమునకు; 
అధీశుండు = అధిపతి యగు; 
శ్రీ = సర్వసంపత్కరమైన, 
ప్రభాకర+అన్వయ = సూర్యవంశమునందు (ప్రభాకరః = రవౌ),
ప్రాతః + ఆరాధ్యుఁడు = ప్రాతఃకాలమున ఆరాధింపఁదగిన స్వామి; 
ఉత్తముండు = శ్రీ మహావిష్ణుస్వరూపుఁడు;
ఉదితయశుఁడు = విశ్రుతమైన కీర్తి గలవాఁడు (యశః = విశ్రుతత్వే); 
దాశరథి = దశరథాత్మజుఁ డైన శ్రీరామచంద్రుఁడు; 
అనంగన్ = అనఁగా; 
ధర్మరాజు = ధర్మస్వరూపుఁ డగు ప్రభువు; 
వెలయున్ = ఒప్పారును.

ధర్మరాజు పరంగా అర్థం:

భువిన్ = భూమి యందు; 
అయోధ్య నాఁగన్ = శత్రుయోధులకు గెలువ శక్యము గానిది యగు; 
నాగపురికిన్ = హస్తినాపురమను పేరుఁగల పట్టణమునకు; 
అధీశుండు = అధిపతి యగు; 
శ్రీ = సర్వసంపత్కరమైన, 
ప్రభాకర+అన్వయ = చంద్రవంశమునందు (ప్రభాకరః = చంద్రే), 
ప్రాతః + ఆరాధ్యుఁడు = ప్రాతర్వంద్యుఁడు; 
ఉత్తముండు = సర్వశ్రేష్ఠుఁడు; 
ఉదితయశుఁడు = ప్రసిద్ధికెక్కినవాఁడు; 
దాశరథి = తనను నిత్యము సేవించు వీరుల మహాసైన్యముఁ గలవాఁడు 
(రథ = పౌరుషవంతులైన, 
దాశ = సేవక గణము - "రథః స్యన్దనే శరీరే పౌరుషే యోద్ధరి" అని శబ్దార్థకల్పతరువు), 
అనంగన్ = అనఁగా; 
ధర్మరాజు = ధర్మరాజు అను పేరుఁగల యుధిష్ఠిరుఁడు; 
వెలయున్ = ఒప్పారును.

                                                                              -   ఏల్చూరి మురళీధరరావు గారు