Thursday, April 24, 2014

నానార్ద్గశివశతకం -1

నానార్ధశివ శతకము

                                                 -మాదిరాజు రామకోటీశ్వర శాస్త్రి (1928)

వివరణ: ఈశతకము విద్యార్థులకు తెలుగు పదాలకు కల నానార్థాలను వివరించే విధంగా సులభమైన భాషలో రచించబడింది. ఎంతో ఉపయుక్తమైన శతకము.


శ్రీగిరిజాప్రియనాధా
రాగక్రోధాది దోషరహితచరిత్రా
యోగీశ వినుతచరణా!
భోగివలయ రొంపిచర్ల పురవరనిలయా!

వ. అవధరింపుము
తే.గీ. తెనుగుగీర్వాణపదములు దెలియునటుల
        నరసిసమకూర్చిచెప్పితి నార్యులలర    
        సిరులొసంగెడి నానార్ధ శివశతకము
       దీని భవదంకితమొనర్తు దేవదేవా!

1. కం. శ్రీయనలక్ష్మియు, గీర్తియు
          శ్రీయన వృద్ధియును, బుద్ధి సిరి, శారదయున్
          శ్రీయన విష ముపకరణము
          శ్రీయన నొకరాగమండ్రు శ్రీపతివంద్యా!

2. కం. అంకమన గుఱుతు, జోతును
          అంకముయొడి, తప్పు, యుద్ధ మాక్షేపంబున్
          అంకమన జెంతకర్ధము
          అంకముయంకెయును, దొడవు నహిరాట్భూషా!

3. కం. అంగదయన నుత్సాహము
          అంగ దుపద్రవము, గినుక నాకలియునగున్
          అంగదయన దుఃఖంబగు
          అంగదయన గష్టమగును నంబరకేశా!

4. కం. ఆత్మయన బుద్ధి, యత్నము
          ఆత్మ శరీరంబు, జీవు డతులితధైర్యం
          బాత్మ యనంగను బ్రహ్మము
         ఆత్మయనం మనసు, బన్నగాధిపహారా!

5.కం. ఇమ్మనుకూలము, యుక్తము
         ఇమ్ము యుపాయంబు, విరివి యింపును, జోటున్
         ఇమ్మమ నోజ్ఞము, సుఖమును
         ఇమ్మనగా స్పష్టమగు, మహీధరచాపా!

6. కం. ఇరయన జలమును, గల్లును
          ఇరయన మేరయును, మాట పృథివియు మఱియున్
         ఇరువుయన బ్రక్కయిల్లగు
         ఇరువనస్థానంబు, బ్రక్క యిభదైత్యహరా!

7. కం. ఉత్థానమనగ లేచుట
        ఉత్థానము సంతసంబు యుద్ధము, సేనౌ
        ఉత్థానమనగ ముంగిలి
        ఉత్థానంబన సమాప్తి యురగాభరణా

8. కం. ఊర్మియన నొప్పి, వెల్లువ
        ఊర్మి వెలుగు వ్యసనమగును నుమ్మియు, నలయున్
        ఊర్మి షడూర్ములకర్ధము
        ఊర్మి పరంపరయునగును యోగీంద్రనుతా!

9. కం. ఎగ్గన దోషముకర్ధము
        ఎగ్గన నపకారమగును నెగ్గన గీడున్
        ఎగ్గు ననారదమునునగు
        ఎగ్గుయనం దూషణంబు నిందువతంసా!

10. కం. ఒఱపన సౌందర్యంబగు
         ఒఱపుయుపాయంబు, దృఢము యోగ్యతయునగున్
         ఒఱపు ప్రతాపంబు, తాపము
         ఒఱపనగా స్థైర్యమగును నుగ్రాక్షశివా!
11. కం. ఓజయనవిధము, నాజ్ఞయు
         ఓజ యుపాధ్యాయుడగును నుత్సాహమగున్
         ఓజ క్రమమును, భయమును
         ఓజయనంగ స్వభావ ముగ్రకపర్ధీ!

12. కం. కంకుడన గపటబాపడు
          కంకుడు కఠినాత్ముడైన కాలుండునగున్
          కంకుడన ధర్మరాజగు
          కంకుడనం బోయవాడు కాయజదమనా!

13. కం. కందువ యన నేకాంతము
         కందువ సంకేతభూమి జాడయు, ఋతువున్
         కందువ సామర్ధ్యంబును
         కందువయన దెగయు, జోటు కంఠేకాలా!

14. కం. కటమన నృనుగు చెక్కిలి
         కటమన నతిశయము, చాప కటమనబీన్గున్
         కటము ప్రతిజ్ఞయు, మొలయగు
         కటమనగా నొలికిమిట్ట కంకాళధరా!

15. కం. కరణమన వ్రాతకాడగు
         కరణము కొరముట్టు, మేను కారణమునగున్
         కరణంబన రతిబంధము
         కరణంబన బూత, పనియు గౌరీరమణా!

16. కం. కరమన నత్యంతంబగు
         కరమన వడగల్లు నగును గరమన జేయిన్
         కరమన గిరణము, గప్పము
         కరమనగా దొండమగును గామారాతీ!

17. కం. కఱియన నలుపుకునర్ధము
         కఱియన పశుయోనియగును కరియననేన్గున్
         కరియన సాక్షి, కోతియు
         కరిమేర, నిదర్శనంబు గామాథ్వంసీ!

18. కం. కర్కమన నెండ్రకాయయు
         కర్కము సుందరము, గుండ కర్కమునిప్పున్
         కర్కము తెల్లనిగుఱ్ఱము
         కర్కంబన నద్దమగును గందర్పహరా!

19. కం. కాలికయన బార్వతియును
         కాలిక ద్రౌపదియు, నాడుకాకియు, గల్లున్
         కాలికయన నెలవడ్డియు
         కాలిక నూగారు, తమము గఱకంఠశివా!

20.కం. ఖంబన స్వర్గమభావము
         ఖంబన నింద్రియము, దెలివి ఘనపట్టణమున్
         ఖంబన నాకాశంబును
         ఖంబన వరిమడియు, సుఖము ఖంజనిభగళా!

21. కం. గురువన దండ్రి, బృహస్పతి
         గురువుయుపాధ్యాయుడన్న కులపెద్దయగున్
         గురువన తాతయు, మామయు
         గురువనగా రాజునగును గుధరజనాధా!

22. కం. గోవన నావును, బాణము
          గోవనవజ్రాయుధంబు క్షోణియు, నెద్దున్
          గోవనగ శశియు, స్వర్గము
          గోవనగిరణంబు, దిక్కు గుసుమశరారీ

23. కం. గోపతియన నాబోతగు
          గోపతియన సూర్యుడౌను క్షోణీధవుడౌ
          గోపతియన దేవేంద్రుడు
          గోపతియన శంకరుండు గోవాహశివా!

24. కం. ఘనమన బెరుగును, సమ్మెట
           ఘనమనగాదిటవు, విరివి ఘనమనమబ్బున్
           ఘనమన తాళపు వాద్యము
           కనకాచలచాప! చంద్రఖండకలాపా!

25. కం. ఘనరసము జలముకర్ధము
          ఘనరసమన మజ్జిగగును గర్పూరంబున్
          ఘనరసము చెట్టుబంకగు
          ఘనరసమన గుళిగయగును గౌరీలోలా!

26. కం. చక్రము కుమ్మరి సారెయు
          చక్రము విష్ణాయుధంబు సైన్యము, గుంపున్
          చక్రము రాష్ట్రము, జక్కవ
          చక్రంబన బండికల్లు చంద్రాపీడా!

27. కం. చక్రియన విష్ణుకర్ధము
          చక్రియనం రాజునగును జక్కవకలరున్
          చక్రియనంగను గుమ్మరి
          చక్రియనం సర్పమగును జంద్రార్ధధర

28. కం. చరణమన తినుటకర్ధము
          చరణము నడవడిక, కులము చరణము వేరున్
          చరణమనంగను తిరుగుట
          చరణముపాదమును, తరుణ చంద్రాభరణా!

29. కం. చాయయన నీడ, కాంతియు
          చాయయనంరంగు, సూర్యసతియున్ వరుసన్
          చాయయన లవము, శోభయు
          చాయయనంలంచమగును జండీనాథా!

30. కం. కల్లియన గొప్పువలయగు
          జల్లియనం చామరంబు సవరము, గుచ్చున్
          జల్లియనంగను జాలరు
          జల్లియ సత్యంబునగును జగదాధారా!

31. కం. డంబన, గపటము, గాంతియు,
          డంబన గర్వంబు, విధము డంబంబునగున్
          డంబుప్రతిష్ఠకు నర్ధము
          డంబనగానధికమగు షడాననజనకా!

32. కం. తంత్రమన శబ్దశాస్త్రము
           తణ్త్రము మగ్గమును, నౌషధంబును, సేనౌ
           తంత్రము హేతు వుపాయము
           తంత్రము నిజరాష్ట్రచింత తరుణేందుధరా!

33. కం. తఱియన సమయము కర్ధము
           తఱియన జేరువయు నగును తరియనమబ్బున్
           తరియోడ, పొగయు, మథనము
           తరియన మాగాని యగును దర్పకవైరీ!

34. కం. తలయన శిరమును నెత్తును
          తలయన వెండ్రుకలు, గొనయు తలమొత్తంబున్
          తల యెడ, సమయము, బూనిక
          తలయన బక్షమును జోటి ధరరాట్చాపా!

35. కం. తీర్ధమన బుణ్యనదియగు
          తీర్ధముయజ్ఞంబు, గురువు దీర్ధము రేవున్
          తీర్ధము శాస్త్ర ముపాయము,
          తీర్ధము పాత్రంబు, మంత్రి త్రిదశారినుతా!

36. కం. తెగయన నిశ్శేషంబగు
          తెగ విధము, సమూహమగును తెగ నిడుపునగున్
          తెగ యల్లెత్రాడు, పక్షము
          తెగయన మోపెట్టుటగును ద్రిపురపురారీ!

37. కం. తోయంబన బరివారము
          తోయం బొకతడవ, విధము దోయము తెగయున్
          తోయము జలమున కర్ధము
          తోయంబన సమయమగును ధూర్జటిసాంబా!

38. కం. దండమన నమస్కారము
          దండము నృపశిక్ష, హయము దండునుజతయున్
          దండము బారయు, కవ్వము
          దండము కప్పంబు, గుంపు దర్పకమదనా!

39. కం. దండమన దుడ్డుకఱ్ఱగు
          దండమ నంచెట్టుబోదె దండము వధమున్
          దండము కాడయు, గర్వము
          దండమనం బీడనంబు దాక్షిణ్యనిధీ!

40. కం. దండియ కిన్నెర కర్ధము
          దండియ వీణెయునునగును దంబుఱయునగున్
          దండియ పల్లకిబొంగగు
          దండియ యన ద్రాసుకోల దండధరారీ

41. కం. దర్శనమన నద్దంబగు
         దర్శన మన బుద్ధి, తెలివి ధర్మము, కలయున్
         దర్శనము చూపు, నేత్రము
         దర్శనమన శాస్త్రమగు సుధాకరమకుటా!

42. కం. ద్రవ్యము మంచిపదార్ధము
          ద్రవ్యము నిత్తడియు, భూతధనమున్, మందున్
          ద్రవ్యమన లక్కకర్ధము
          ద్రవ్యంబన భవ్యమగును దైత్యారిసఖా!

43. కం. ద్విజుడనగ భూసురుండగు
          ద్విజు డనగా వైశ్యుడగును ద్విజుడనరాజున్
          ద్విజరాజు యనగ గరుడుడు
          ద్విజరాజన శశియు, ఫణియు ద్విజరాట్భూషా!

44. కం. ధర్మమన నుపనిషత్తును
          ధర్మము యజ్ఞం బహింస దానంబునగున్
          ధర్మము క్రమ మాచారము
          ధర్మము వేదోక్త విధియు ధనదసుమిత్రా!

45. కం. ధామమన వెలుగు కర్ధము
          ధామము చోటును, గృహంబు ధామము కాంతిన్
          ధామము మేను, ప్రభావము
          ధామంబన పుట్టువగును ధవళాంగ శివా!

46. కం. ధేనుకయన నాడేనుగు
          ధేనుక పార్వతియు, గత్తి ధేనువుయు నగున్
          ధేనుకయన నాడ్గుఱ్ఱము
          ధేనుక మన చీరపోతు ద్విప చర్మధరా!

47. కం. నభమన వర్షాకాలము
          నభమనగా తమ్మపడిగ నాసిక మిన్నున్
          నభమన దామర తూడగు
          నభమనగా మేఘమగును నగరాట్చాపా!

48. కం. నయమన లాభము చౌకయు
          నయమన సౌందర్యమగును నయమన నీతిన్
          నయము మృదుత్వము నునుపును
          నయమన జూదంబు మేలు నాగాభరణా

49. కం. నాగమన సత్తు తగరము
          నాగంబన బాము, గొండ నాగము గ్రహమున్
          నాగంబొక నుపవాయువు
          నాగముకరి, మబ్బునగును నగభేదిసుతా!

50. కం. నారాయణ యన విష్ణువు
          నారాయణ రవియు, శశియు నగజాధిపుడున్
          నారాయణ యన బ్రహ్మయు
          నారాయణ యనగ నగ్ని నగజాధీశా!

No comments: